Okulistyka dziecięca – najczęstsze schorzenia oczu i metody leczenia

Najczęstsze schorzenia oczu u dzieci to wady refrakcji, amblyopia (niedowidzenie), zez, zapalenie spojówek oraz niedrożność przewodu nosowo‑łzowego. Wczesne rozpoznanie i dobór leczenia ograniczają ryzyko trwałych zaburzeń widzenia, dlatego każde trwałe mrużenie, przechylanie głowy, zbliżanie książki do twarzy czy asymetria ustawienia oczu wymagają oceny okulistycznej.

Przeczytaj również: Ból głowy może pochodzić od oczu

Wady refrakcji u dzieci: krótkowzroczność, dalekowzroczność, astygmatyzm

Wady refrakcji to najczęstsza grupa problemów okulistycznych w wieku rozwojowym. Krótkowzroczność objawia się gorszym widzeniem dali, częstym mrużeniem oczu i zbliżaniem się do ekranu. Dalekowzroczność może dawać bóle głowy, szybkie męczenie się podczas czytania i unikanie prac z bliska. Astygmatyzm powoduje zniekształcenia obrazu i trudności w precyzyjnym czytaniu linii tekstu.

Przeczytaj również: Czy zawsze można nosić soczewki kontaktowe?

Rozpoznanie opiera się na badaniu ostrości wzroku dostosowanym do wieku, skiaskopii lub autorefraktometrii z zastosowaniem kropli porażających akomodację, a u młodszych dzieci – na ocenie reakcji wzrokowych. Korekcja optyczna (okulary, a u starszych dzieci także soczewki kontaktowe) porządkuje obraz na siatkówce i wspiera prawidłowy rozwój widzenia obuocznego.

Przeczytaj również: Co służy oczom?

Amblyopia (niedowidzenie): na czym polega i kiedy reagować

Amblyopia to osłabienie widzenia jednego lub obu oczu wynikające z nieprawidłowej stymulacji w okresie rozwoju. Najczęściej towarzyszy istotnej różnowzroczności, zezowi lub niekorygowanym wadom refrakcji. Dziecko zwykle nie zgłasza dolegliwości, bo lepiej widzące oko kompensuje ubytek.

W badaniu zwraca uwagę utrwalona przewaga jednego oka, trudności w nabywaniu umiejętności wymagających precyzji oraz niechęć do zasłaniania „lepszego” oka przy testach. Leczenie obejmuje korekcję wady refrakcji oraz metody stymulacji słabszego oka, m.in. kontrolowane zasłanianie oka dominującego lub podawanie kropli osłabiających jego akomodację. W niektórych przypadkach rozważa się interwencje chirurgiczne przy współistnieniu innych nieprawidłowości.

Zez (strabismus): objawy, konsekwencje, opcje postępowania

Zez to nieprawidłowe ustawienie gałek ocznych. Może być zbieżny, rozbieżny lub pionowy, stały bądź okresowy. Rodzice zauważają uciekanie jednego oka, pochylanie głowy czy przymykanie powiek przy patrzeniu w dal. Utrwalony zez zwiększa ryzyko niedowidzenia i zaburzeń widzenia przestrzennego.

Postępowanie zależy od przyczyny: korekcja optyczna, terapia niedowidzenia, ćwiczenia widzenia obuocznego, a w wybranych sytuacjach – zabieg wyrównujący ustawienie oczu. Ocena okulistyczna pozwala odróżnić zez prawdziwy od pozornego (efekt szerokiej nasady nosa lub fałdu nakątnego u niemowląt).

Zapalenie spojówek: infekcyjne i alergiczne

Zapalenie spojówek u dzieci występuje często. W odmianie infekcyjnej pojawia się zaczerwienienie, sklejenie powiek wydzieliną ropną, czasem obrzęk i światłowstręt. Postępowanie obejmuje higienę brzegów powiek, stosowanie preparatów zaleconych po badaniu oraz ograniczenie dotykania oczu. W wersji alergicznej dominują świąd, łzawienie i obrzęk – charakterystyczne są sezonowość lub wyraźny kontakt z alergenem.

Do pilnej konsultacji skłaniają: ból oka, pogorszenie ostrości widzenia, światłowstręt, asymetryczny obrzęk powiek, gorączka lub uraz – objawy te mogą wskazywać na schorzenia wymagające odmiennego postępowania niż typowe zapalenie spojówek.

Niedrożność przewodu nosowo‑łzowego u niemowląt

Niedrożność przewodu nosowo‑łzowego objawia się stałym łzawieniem, gromadzeniem wydzieliny w kąciku oka i nawracającymi zapaleniami woreczka łzowego. Przy łagodnym przebiegu pomocny bywa regularny masaż okolicy woreczka łzowego oraz utrzymanie czystości brzegów powiek. Jeżeli objawy utrzymują się pomimo obserwacji i zaleconych działań, w dalszych etapach rozważa się procedury udrażniające.

Zespół suchego oka u dzieci: rzadziej rozpoznawany problem

Zespół suchego oka w wieku rozwojowym bywa nasilany przez długie korzystanie z ekranów, niedostateczne mruganie, klimatyzację oraz alergie. Dziecko zgłasza pieczenie, uczucie piasku pod powiekami, wahania ostrości podczas czytania, czasem paradoksalne łzawienie. Postępowanie obejmuje higienę wzroku, przerwy w pracy z bliska (reguła 20‑20‑20), nawilżanie powietrza i preparaty nawilżające dobrane po badaniu.

Retinopatia wcześniacza: kontrola i możliwe interwencje

Retinopatia wcześniacza dotyczy dzieci urodzonych przedwcześnie i wiąże się z nieprawidłowym rozwojem naczyń siatkówki. Wymaga planowych badań okulistycznych według ustalonych harmonogramów. W zależności od stopnia zaawansowania stosuje się metody obserwacji lub leczenia zabiegowego, aby ograniczać ryzyko powikłań dla widzenia w przyszłości.

Choroby genetyczne oczu: wczesna manifestacja i diagnostyka

Do wrodzonych schorzeń należą m.in. wrodzona ślepota Lebera, aniridia i wrodzona jaskra. Dają objawy we wczesnym dzieciństwie: brak fiksacji, oczopląs, światłowstręt, powiększenie gałek ocznych lub zmętnienie rogówki. Diagnostyka obejmuje badanie dna oka, pomiar ciśnienia wewnątrzgałkowego, obrazowanie i – przy wskazaniach – testy genetyczne. W postępowaniu rozważa się farmakoterapię, laseroterapię, chirurgię oraz rehabilitację wzrokową.

Jaskra wieku dziecięcego: rozpoznanie i leczenie

Jaskra u dzieci może przebiegać z łzawieniem, światłowstrętem, powiększeniem i zmętnieniem rogówki, a u starszych – z niewyjaśnionymi bólami głowy czy spadkiem ostrości wzroku. Rozpoznanie wymaga pomiaru ciśnienia, oceny nerwu wzrokowego i kąta przesączania. Postępowanie obejmuje krople obniżające ciśnienie, metody laserowe oraz zabiegi chirurgiczne – dobór drogi leczenia zależy od typu jaskry i wyników badań.

Kiedy pilnie skonsultować wzrok dziecka

• Gwałtowna utrata ostrości wzroku, ból oka, światłowstręt lub uraz.
• Utrwalony zez, asymetria źrenic, biały odblask z źrenicy na zdjęciach (leukokoria).
• U niemowlęcia: brak kontaktu wzrokowego po 6. miesiącu, brak fiksacji i śledzenia.
• Nawracające zapalenia spojówek, przewlekłe łzawienie mimo higieny i masażu.

Jak wspierać rozwój wzroku w domu

Higiena widzenia w wieku szkolnym obejmuje regularne przerwy w pracy z bliska, odpowiednie oświetlenie i dystans do książki lub ekranu. Warto codziennie spędzać czas na zewnątrz – światło dzienne wspiera dojrzewanie układu wzrokowego. Okulary lub soczewki powinny być noszone zgodnie z zaleceniami, a ramki dopasowane do aktywności dziecka. W przypadku ćwiczeń zaleconych dla niedowidzenia ważna jest systematyczność i monitorowanie postępów.

Diagnostyka w gabinecie: czego się spodziewać

Podczas wizyty lekarz zbiera wywiad, ocenia ostrość wzroku i ustawienie oczu, bada przedni odcinek w lampie szczelinowej, a u dzieci młodszych – stosuje metody obserwacyjne i testy odpowiednie do wieku. Często konieczne jest rozszerzenie źrenic kroplami, aby ocenić dno oka i dokładnie dobrać korekcję. Dalsze postępowanie (okulary, plan kontroli, ewentualne leczenie zabiegowe) ustala się indywidualnie po analizie wyników.

Przykładowy scenariusz rozmowy w gabinecie

Rodzic: Dziecko mruży oczy przy tablicy i podchodzi bardzo blisko do telewizora. Czy to coś poważnego?

Specjalista: To częsty sygnał wady refrakcji. Zbadamy ostrość wzroku po rozszerzeniu źrenic i sprawdzimy, czy potrzebna jest korekcja. Omówimy też zasady higieny widzenia.

Gdzie szukać pomocy i informacji

W przypadku niepokojących objawów warto umówić ocenę wzroku dziecka w placówce okulistycznej. Jeśli szukasz konsultacji lokalnej, pomoc znajdziesz, wpisując zapytanie takie jak okulista dziecięcy w Chorzowie. Dobór formy diagnostyki i leczenia zawsze wymaga bezpośredniego badania i analizy indywidualnych potrzeb dziecka.

• Dokumentuj objawy (kiedy się pojawiają, co je nasila), przynieś dotychczasowe wyniki badań i okulary.
• Zapytaj o plan kontroli, zasady higieny wzroku i działania wspierające terapię w domu.